Czym jest opieka naprzemienna? W jaki sposób można ją ustalić? Jak wpływa na alimenty i inne świadczenia?
Opieka naprzemienna definicja
W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie ma obecnie definicji opieki naprzemiennej. Wprawdzie do opieki naprzemiennej odwołują się przepisy innych ustaw m.in. ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci czy ustawy o świadczeniach rodzinnych, jednak wprost tej instytucji nie definiują.
Pomimo braku definicji opieki naprzemiennej w praktyce nie ma przeszkód do jej stosowania. Przyjmuje się, iż orzekanie o opiece naprzemiennej jest możliwe na podstawie art. 58 i 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Czym jest opieka naprzemienna?
Opieka naprzemienna polega na sprawowaniu przez rodziców opieki nad dzieckiem naprzemiennie w porównywalnych okresach. W praktyce zatem dziecko może przebywać na zmianę u każdego z rodziców na przykład dwa tygodnie u mamy, a dwa kolejne – u taty, lub tydzień u mamy, tydzień u taty.
O tym czy opieka naprzemienna może znaleźć zastosowanie w konkretnej sytuacji decyduje dobro dziecka.
Warto pamiętać, iż z przyczyn praktycznych nie w każdym przypadku opieka naprzemienna może być sprawowana. Trzeba bowiem pamiętać o takich aspektach jak wiek dziecka czy konieczność dojazdów do szkoły.
Statystyki wskazują, iż w ogromnej części przypadków, władza rodzicielska i jej integralny składnik, opieka nad dzieckiem, powierzana jest matce dziecka. Częstą praktyką sądów jest przerzucanie tu niejako odpowiedzialności na RODK, które wydając opinię, niejednokrotnie przesądzają de facto, które z rodziców będzie sprawować opiekę.
Władza rodzicielska a opieka naprzemienna
Chociaż opieka naprzemienna często kojarzy się rodzicom z kontaktami z dzieckiem, tak naprawdę jest jednym ze sposobów wykonywania władzy rodzicielskiej. Aby sprawowanie opieki naprzemiennej było możliwe, obydwojgu rodzicom powinna przysługiwać pełnia władzy rodzicielskiej.
Nie zawsze jednak rodzice, którym przysługuje pełna władza rodzicielska sprawują nad dzieckiem opiekę naprzemienną.
Zalety i wady
Jej główną zaletą jest zachowanie równej relacji dziecka z każdym z rodziców. Indywidualny i bardziej swobodny kontakt z każdym rodzicem, możliwość kontaktu z dziadkami i innymi członkami rodziny każdego z rodziców.
Jakie wady ma opieka naprzemienna?
Głównym minusem jest brak regulacji prawnej, która powoduje, że nawet życzący sobie takiej opieki rodzice, udając się do sądu, nie mają żadnej gwarancji, że zostanie ona orzeczona. Dużym minusem opieki naprzemiennej pół na pół to przemieszczanie się dziecka pomiędzy dwoma domami. To oznacza, że funkcjonuje w dwóch pokojach, z dwoma kompletami ubrań, raz ma bliżej, raz dalej do szkoły oraz do kolegów i koleżanek.
Przeciwnicy tego rozwiązania uważają, że piecza naprzemienna może zaburzać poczucie bezpieczeństwa dziecka. Może się tak zdarzyć, jeśli dziecko jest wyraźnie bliżej związane z jednym z rodziców. Jednak największym problemem w takiej sytuacji jest brak zgody między rodzicami, traktowanie dziecka jako karty przetargowej, mówienie przy nim złych rzeczy o drugim rodzicu. Jeśli jednak rodzice podchodzą dojrzale do zapewnienia dziecku dobrego i szczęśliwego dzieciństwa, są w stanie porozumieć się między sobą dla jego dobra, korzyści z opieki naprzemiennej mogą przewyższać wady tego rozwiązania.
Do wad często zaliczane są zwiększone wydatki związane z urządzeniem dziecku dwóch miejsc zamieszkania. Podnosi się też, iż szczególnej uwagi wymaga naprzemienna opieka rodzicielska w przypadku przemocy w rodzinie.
Przesłanki opieki naprzemiennej
Czy sąd, mimo zgody, może nie orzec o opiece naprzemiennej?
Są dwie przesłanki, którymi w tym przypadku kierować się będzie sąd. Po pierwsze, zgodnie z art. 58 § 1 KRO Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Kryterium zatem jest dobro dziecka. Po drugie, zgodnie z art. 58 § 1a KRO musi istnieć zasadne oczekiwanie, że rodzice będą współdziałać w sprawach dziecka. Czy można zatem sobie wyobrazić taką sytuację, że mimo zgodnego wniosku rodziców, podpisanego planu wychowawczego, rozwodu, który rokuje szanse na porozumiewanie się między rodzicami, sąd i tak nie orzeknie o opiece naprzemiennej? Odpowiedź jest pozytywna i, nie włączając w to przypadków negatywnego nastawienia sądu do takiej instytucji a priori, najczęściej taka odmowa dotyczyć będzie sytuacji, gdy rodzice mieszkać będą w różnych miejscowościach, a to przede wszystkim ze względu na obowiązek edukacyjny dziecka, które powinno chodzić do jednej placówki.
Kontrowersyjne jest, czy w takich sytuacjach konieczne jest wskazywanie miejsca zamieszkania dziecka przy jednym z rodziców, jak to ma miejsce w ‘tradycyjnych’ orzeczeniach rozwodowych. Pamiętajmy przy tym, że w prawie cywilnym miejscem zamieszkania jest miejscowość, więc w większości przypadków opieki naprzemiennej nie powinno mieć to większego znaczenia, jako, że zamieszkiwanie rodziców w jednej miejscowości w praktyce jest ‘technicznie’ konieczne dla orzeczenia takiej opieki.
Alimenty a opieka naprzemienna
Zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego (dziecka) oraz od majątkowych i zarobkowych możliwości zobowiązanego (rodzica). Poza tym wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Decyzja o opiece naprzemiennej nad dzieckiem nie pozostaje zatem bez wpływu na kwestię alimentów.
Co to oznacza? W przypadku opieki naprzemiennej może zadecydować o braku alimentów, jeśli rodzice mają podobne możliwości finansowe. Jeśli jedno z nich żyje na niższej stopie, sąd może zasądzić alimenty od zamożniejszego rodzica nawet w przypadku wspólnej pieczy nad dzieckiem.
Opieka naprzemienna a świadczenie 500 plus
Jeżeli dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego. Podobnie jest w przypadku świadczenia dobry start.